Al ben je nog zo’n aardig, voorkomend mens, als je aan een diner gaat speechen is de kans groot dat je – tot je eigen verrassing – plotseling onvriendelijke teksten te berde brengt. Dit overkwam kort geleden een Chinese VN diplomaat die tijdens een tafelspeech tegen de secretaris-generaal zei dat hij hem eigenlijk niet mocht en ook nooit gemogen had. Hoewel we smullen van dit soort verhalen over diplomaten die even ontsnappen aan het saaie keurslijf van de diplomatie, is het voor de betrokkenen toch pijnlijk. En voorstelbaar. De tafelspeech doet dat met je.

Het is de moeilijkste speech om te houden en tegelijk de leukste om naar te luisteren, want als onze tenen krom staan, geeft dat onderhoudende gespreksstof aan tafel. Als spreker heb je maar heel kort de tijd en moet je een goede mix vinden tussen ‘voorbereid’ en ‘impromptu’. Je kunt je helemaal houden aan je tekst en voorlezen zonder oogcontact te maken met toehoorders die je kunnen afleiden. Dat is de risicoloze vorm, die usance is in kringen van het Koninklijk Huis en de internationale diplomatieke kring.

Dit type speech vraagt echter om iets anders. Je staat dichtbij je tafelgenoten, de setting is informeel, misschien wel feestelijk. De druk om spontaan in te gaan op het moment is groot en dat kan zomaar leiden tot rake, grappige invallen die grote hilariteit opwekken en het gezelschap vleugels geven. Maar je ingevingen volgen kán je in problemen brengen, zoals de Chinese diplomaat overkwam. Pijnlijke voorbeelden te over: de vader van de bruid die uitweidt over zijn eigen huwelijk, toen de liefde nog ongecompliceerd leek, de werknemer die bij zijn afscheid collega’s oprecht sterkte wenst met de komende reorganisaties. Deze uitspraken zijn uitingen van ongecensureerde onderbuikgevoelens, vrijgegeven door net dat slokje teveel, opgeroepen door een gezichtsuitdrukking, een vermeende blik van verstandhouding of een slecht onderdrukte geeuw in het publiek. Als je dit maar enigszins voelt aankomen kun je jezelf alleen nog redden door te pauzeren en je innerlijke censuur te herstellen.

De onfortuinlijke Chinese diplomaat was ook door zijn collega’s niet meer te stoppen. Hij zal de volgende ochtend in zijn kussen hebben liggen bijten, voordat hij zijn nederige excuses ging aanbieden. Ik vrees dat hij in de toekomst voor de voorleesversie zal kiezen, terug in het saaie keurslijf.

Marijke van Oosterzee